Op 15 maart 2023 zijn er verkiezingen voor de waterschappen. De waterschappen bestaan al bijna 8 eeuwen – het eerste waterschap werd in 1255 ingesteld - maar de kiezer heeft pas ruim 8 jaar iets te zeggen in hun besturen. In 1992 werd er ruimte gemaakt voor directe verkiezingen en in 2008 werden die voor het eerst landelijk georganiseerd. Het is dus geen wonder dat de kiezer nog wat onwennig is. Zijn waterschappen belangrijk? En wat heb ik daar mee te maken?

Van oudsher bestuurd door belangengroepen

Van oudsher werd een waterschap bestuurd door vertegenwoordigers van belangengroepen. Dat waren grondbezitters, bedrijven en gemeentebesturen. Met de introductie van verkiezingen werden ook de burgers uit een waterschap vertegenwoordigd. Recent is de wet veranderd waardoor het aantal geborgde zetels voor belanghebbende verder is verminderd. Er zijn er nu nog vier: twee voor de boeren en twee voor natuurorganisaties.

Ik vind dat nog vier teveel. Niet omdat het werken met belangenvertegenwoordigers principieel fout of ondemocratisch zou zijn. Anders dan gemeenten en provincies hebben waterschappen geen algemene verantwoordelijkheid voor een bepaald gebied, maar een specifieke taak. Een waterschap moet zorgen voor schoon water en droge voeten. Dat laatste vergt beheer en onderhoud van dijken en het bemalen van polders. Gegeven het feit dat waterschappen die taken uitvoeren binnen de regels van rijk, provincie en gemeente, is het verdedigbaar dat vertegenwoordigers van belanghebbende toezicht houden op de uitvoering van die taken.

Het bestuur moet nu anders

De steeds maar doorgaande bodemdaling, het intensieve gebruik van de grond in Nederland, de consequenties van klimaatverandering op onze watersystemen zetten echter de politieke dilemma’s ook bij de waterschappen nadrukkelijk op de agenda. Het vinden van een goede balans tussen waterbeheer gericht op natuur en biodiversiteit, de bescherming tegen de gevolgen van klimaatverandering en allerlei economische belangen is geen technocratisch vraagstuk, maar een uitdaging die vraagt om politieke afwegingen, zoals ook Sheila Sitalsing laat zien in een uitgebreid artikel in de Volkskrant van 4 maart jongstleden. Dan worden alle burgers belanghebbenden en dat vraagt om rechtstreekse verkiezingen van het bestuur.

Een waterschapsbestuur kan niet meer klakkeloos volgen wat elders is vastgesteld. Als een gemeente zoals Gouda besluit om in de diepste polder van Nederland, de Zuidplaspolder, te gaan bouwen, dan zou het waterschap er voor moeten zorgen dat het waterpeil dat mogelijk maakt. Eind vorige jaar liet het Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard weten dat in die polder het peil niet langer kon worden aangepast aan de bodemdaling.

Waterschappen moeten een stem krijgen bij de inrichting van het land

De brief van de regering aan de Tweede Kamer (25 november 2022; zie: pdf (overheid.nl) ) waarin staat dat ‘water en bodem’ sturend zullen moeten worden voor het beleid is wat dat betreft betekenisvol. Eigenlijk komt het er op neer dat niet het beleid kaders moet stellen aan de taak die waterschappen uitvoeren, maar dat de wijze waarop de waterschappen hun taak kunnen uitvoeren grenzen stelt aan het beleid. Ofwel: de waterschappen moeten een stem krijgen aan de voorkant van het proces waarin besluiten worden genomen over de inrichting van ons land. Dan kan echter zoals ook Douwe Jan Elzinga stelt (zie: Wettelijk wangedrocht dreigt voor het waterschapsbestuur (linkedin.com)) niet zonder een fundamentele heroverweging van de bestuurlijke verhoudingen. Er is niemand mee gediend als verschillende gekozen bestuursorganen hun tijd verspillen aan het maken van ruzie omdat de wederzijdse verantwoordelijkheden niet goed op elkaar zijn afgestemd.

Waterschappen verdienen steun

Het zou funest zijn als die heroverweging zou leiden tot het opheffen van de waterschappen om vervolgens hun taak elders onder te brengen. De waterschappen hebben altijd vanuit een zelfstandige positie kunnen functioneren. Daardoor is veel kennis en ervaring opgebouwd en bewaard gebleven. In die eeuwenlange geschiedenis zijn de waterschappen een expert geworden in het beheer van water. Waterschappen vertegenwoordigen niet alleen een historie waar we in Nederland trots op kunnen zijn, maar zijn ook belangrijk met oog op de toekomst. We moeten zuinig zijn op die instituties. Het belang van de waterschappen verdient op 15 maart een hoge opkomst van de kiezer. Geef de waterschappen uw stem.